Ξενοφώντος Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφαλαίο 2. §1-4» [Ερμηνευτικές ερωτήσεις]

 
Ξενοφώντος Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφαλαίο 2. §1-4» [Ερμηνευτικές ερωτήσεις]
 
Κεφάλαιο II_1-2
1. Σε ποιες ενέργειες προβαίνει ο Λύσανδρος µετά τη νίκη του στους Αιγός Ποταµούς και ποιος είναι ο σκοπός των ενεργειών του αυτών;
 
Ο Λύσανδρος αμέσως μετά τη νίκη του στους Αιγός Ποταμούς εδραιώνει τον έλεγχο της Λαμψάκου με την εκεί εγκατάσταση προσώπων της εμπιστοσύνης του, ώστε να έχει το ελεύθερο να προχωρήσει στις επόμενες κρίσιμες κινήσεις του. Προχωρά, ακολούθως, εναντίον των πόλεων του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας, καθώς αυτές συνέχιζαν να βοηθούν τους Αθηναίους. Αποτελούσαν, ειδικότερα, τις τελευταίες περιοχές από τις οποίες η Αθήνα μπορούσε να τροφοδοτείται με σιτάρι, για τον επισιτισμό των κατοίκων της. Μετά την παράδοση των πόλεων αυτών και κατ’ επέκταση την πλήρη διακοπή κάθε τροφοδοσίας της Αθήνας, φροντίζει να αυξήσει αριθμητικά τους κατοίκους της Αθήνας με το να στείλει εκεί τόσο τους Αθηναίους φρουρούς του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας όσο και όποιον άλλον Αθηναίο εντόπιζε στις γύρω περιοχές. Διασφάλιζε, έτσι, την ταχύτερη δυνατή εξάντληση των τροφίμων της Αθήνας, προκειμένου να επιταχύνει τη διαδικασία συμβιβασμού των αντιπάλων του. Τέλος, αφού ολοκλήρωσε τις καίριες αυτές κινήσεις, επέστρεψε στη Λάμψακο, για να επισκευάσει τα πλοία του. 
 
2. Ποια σηµασία, κατά τη γνώµη σας, είχε η επισκευή των πλοίων από το Λύσανδρο στη Λάµψακο;
 
Ο Λύσανδρος, έχοντας διασφαλίσει τον έλεγχο της Λαμψάκου του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας, μπορεί πλέον να επιδοθεί σε ενέργειες δευτερεύουσας σημασίας, εφόσον ο χρόνος λειτουργεί προς όφελός του. Γνωρίζει πως από τη στιγμή που διέκοψε την τροφοδοσία της Αθήνας είναι ζήτημα χρόνου η παράδοση των Αθηναίων, οπότε έχει τη δυνατότητα να επισκευάσει τα πλοία του και να προετοιμαστεί για την κάθοδό του προς τη βασική του αντίπαλο. Μια εσπευσμένη κάθοδος στην Αθήνα δεν θα είχε νόημα, εφόσον οι Αθηναίοι ήταν ακόμη προφυλαγμένοι από τα ισχυρά τείχη της πόλης τους. Μπορεί, έτσι, ο Λύσανδρος να προετοιμάσει με άνεση χρόνου τον στόλο του και να κινηθεί προς την Αθήνα, όταν θα ήταν πια πιθανότερη η παράδοση των αντιπάλων του.
 
3. Για ποιους λόγους νοµίζετε ότι οι κάτοικοι του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας ὑπεδέχοντο το Λύσανδρο;
 
Μετά τη συντριπτική ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς ήταν πλέον ξεκάθαρο σε όλους πως ο Λύσανδρος ήταν κυρίαρχος. Θα αποτελούσε, επομένως, μια μάταιη διαδικασία για τους κατοίκους του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας η όποια προσπάθεια αντίστασης, εφόσον δεν είχαν πια τη στήριξη του αθηναϊκού στόλου και στρατού. Παραλλήλως, άλλωστε, ο Λύσανδρος είχε φερθεί με σκόπιμη επιείκεια στους κατοίκους άλλων πόλεων που είχε καταλάβει, ώστε κάθε επόμενη πόλη να γνωρίζει πως δεν είχε κάτι να φοβηθεί σε περίπτωση κατάληψής της. Γνώριζαν, άρα, οι κάτοικοι του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας πως με το να παραδοθούν στο Λύσανδρο θα διέσωζαν επί της ουσίας τη ζωή τους και θα γλίτωναν από τις απώλειες που θα επέρχονταν, αν επιχειρούσαν να προβάλουν αντίσταση.
 
4. Πώς συµπεριφέρθηκε ο Λύσανδρος στους Αθηναίους φρουρούς του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας και προς όποιον άλλο Αθηναίο συναντούσε και γιατί;
 
Ο Λύσανδρος επέδειξε επιεική στάση τόσο απέναντι στους Αθηναίους φρουρούς του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας όσο και προς κάθε άλλο Αθηναίου που συναντούσε στην περιοχή, προσφέροντάς τους τη δυνατότητα ασφαλούς επιστροφής στην πόλη τους. Στόχος του Λυσάνδρου δεν ήταν σε αυτή την περίπτωση το να περάσει το μήνυμα πως οι πολίτες που παραδίδονταν στις σπαρτιατικές δυνάμεις δεν κινδύνευαν, όπως ίσχυε στις περιπτώσεις που καταλάμβανε συμμαχικές πόλεις των Αθηναίων. Στόχος του πλέον ήταν το να αυξήσει όσο περισσότερο μπορούσε τον αριθμό των κατοίκων της Αθήνας, ώστε να εξαντληθούν γρηγορότερα τα διαθέσιμα τρόφιμα της πόλης. Ο Λύσανδρος είχε, άλλωστε, φροντίσει να διακόψει κάθε πηγή τροφοδοσίας της Αθήνας, οπότε οι Αθηναίοι μπορούσαν πλέον να βασίζονται μόνο στα ελάχιστα τρόφιμα που είχαν αποθηκεύσει στην πόλη τους.
Παραλλήλως, αξίζει να ληφθεί υπόψη πως η επιεικής αντιμετώπιση των Αθηναίων φρουρών του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας αποτελούσε όρο που είχαν θέσει οι πόλεις αυτές, προκειμένου να δεχτούν την παράδοσή τους στον Λύσανδρο. Έτσι, με το να σεβαστεί την ασφάλεια των Αθηναίων φρουρών ο Λύσανδρος κατόρθωνε αφενός να εξυπηρετήσει τον στόχο του σχετικά με την αύξηση των κατοίκων της Αθήνας και αφετέρου να σεβαστεί τους όρους της συμφωνίας που είχε κάνει με το Βυζάντιο και την Καλχηδόνα.  
 
5. Ποια αξία είχαν για τους αρχαίους Έλληνες οι σπονδές και πόσο λαµβάνονται υπόψη στα γεγονότα που εξιστορούνται στο συγκεκριµένο κείµενο;
 
Λόγω του θρησκευτικού τους χαρακτήρα οι σπονδές είχαν μεγάλη αξία για τους Έλληνες της αρχαιότητας. Θεωρούνταν κάτι το ιερό, γι’ αυτό και γίνονταν απολύτως σεβαστές, όπως συνέβη στα γεγονότα που εξιστορούνται από τον Ξενοφώντα. Έτσι, παρά τη διαφορά του πολιτεύματος ανάμεσα στη Σπάρτη και στην Αθήνα και παρά τη βιαιότητα των συγκρούσεων οι σπονδές ήταν θεσμός σεβαστός από τους αντιπάλους: αντιπρόσωποι των αντιπάλων κατέληγαν σε συμφωνία που την επισφράγιζαν με σπονδές προς τιμήν των θεών, τους οποίους καλούσαν ως μάρτυρες για την τήρησή της. Κατ’ αυτό τον τρόπο, αυτοί που αποχωρούσαν μετά από πολιορκία και παράδοση, ήταν ασφαλείς ως προστατευόμενοι των θεών.
 
6. Μπορείτε να υποθέσετε τι κατάσταση επικρατούσε στην Αθήνα µετά τη νίκη του Λυσάνδρου στους Αιγός Ποταµούς; Να διατυπώσετε την άποψή σας λαµβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι η πόλη ήταν ήδη πολιορκηµένη από τους Σπαρτιάτες.
 
Η ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς αποτελούσε γεγονός από το οποίο η πόλη δεν μπορούσε να ανακάμψει, δοθέντος πως έχασε το μεγαλύτερο μέρος του στόλου της και, άρα, το μοναδικό αξιόλογο αμυντικό της μέσο. Παραλλήλως, μάλιστα, η Αθήνα έχασε τον έλεγχο των τελευταίων περιοχών από τις οποίες λάμβανε την αναγκαία τροφοδοσία της, με αποτέλεσμα να βρίσκεται άμεσα αντιμέτωπη με τη σιτοδεία. Η πολιορκία, άλλωστε, που είχαν επιβάλει οι Σπαρτιάτες εμπόδιζε τους Αθηναίους να τροφοδοτούνται από τη στεριά, καθιστώντας τους πλήρως εξαρτημένους από τα τρόφιμα που λάμβαναν δια θαλάσσης. Ως εκ τούτου, η ήττα αυτή επισφράγιζε τη μοίρα της Αθήνας, αφού δεν είχε πια μήτε κάποιο πολεμικό μέσο μήτε τη δυνατότητα τροφοδοσίας των κατοίκων της.
 
7. Τι ρόλο έπαιζε η σιτοδεία (η έλλειψη τροφίµων) στην πολιορκία πόλεων κατά τη διάρκεια ενός πολέµου; Να εντοπίσετε το σηµείο του κειµένου που συνδέεται µε αυτό και να δώσετε ένα (τουλάχιστον) παρόµοιο παράδειγµα από τη νεότερη ελληνική ιστορία.
 
Πόλεις, όπως ήταν η Αθήνα, που είχαν το προνόμιο να προφυλάσσονται από ισχυρά τείχη ήταν δύσκολο να καταληφθούν από τους αντιπάλους τους, χωρίς την ύπαρξη κατάλληλων μηχανών ή όπλων που θα μπορούσαν να καταστρέψουν μέρος των τειχών τους. Υπ’ αυτή την έννοια, μια καλά τειχισμένη πόλη είχε τη δυνατότητα να υπομείνει μακροχρόνια πολιορκία αρκεί να είχε διασφαλισμένη την τροφοδοσία της. Η τροφοδοσία, άλλωστε, αποτελούσε την αχίλλειο πτέρνα των πόλεων αυτών σε περιόδους πολέμου, διότι σε περίπτωση διακοπής των πηγών τροφοδοσίας, οι κάτοικοί τους δεν μπορούσαν να επιβιώσουν για πολύ καιρό. Κατ’ αυτό τον τρόπο, παρόλο που οι αντίπαλοι δεν μπορούσαν να εισβάλουν στο εσωτερικό της πόλης, είχαν τη δυνατότητα μέσω της σιτοδείας να εξαναγκάσουν τους πολιορκημένους πολίτες σε παράδοση. Αυτό ακριβώς κατόρθωσε ο Λύσανδρος με το να αποστερήσει την Αθήνα από κάθε πηγή τροφοδοσίας. Την ίδια τακτική ακολούθησαν και οι Τούρκοι το 1826 στην πολιορκία της τειχισμένης πόλης του Μεσολογγίου. Έτσι, παρά την αρχική τους αδυναμία να κάμψουν τους Μεσολογγίτες, όταν κατάφεραν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους κάθε πιθανό σημείο τροφοδοσίας της πόλης προκάλεσαν ακραία σιτοδεία στην πόλη, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να οδηγηθούν σε μια πράξη απελπισίας∙ την έξοδό τους από την πόλη κατά τη διάρκεια της νύχτας στις 10 Απριλίου του 1826.  
 
Κεφάλαιο II_3-4
1. Τι σήµαινε για τους Αθηναίους η αναγγελία της συντριβής της ναυτικής τους δύναµης στους Αιγός Ποταµούς; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
 
Για τους Αθηναίους η συντριβή της ναυτικής τους δύναμης σχεδόν ισοδυναμούσε με θανατική καταδίκη, καθώς δεν είχαν πια τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν τις σπαρτιατικές επιθέσεις. Συνειδητοποιούσαν πως βρίσκονταν πλέον στο έλεος των αντιπάλων τους και πως ήταν πολύ πιθανό να υποστούν σκληρότατες κυρώσεις δοθείσης της δικής τους βιαιότητας, όταν κατακτούσαν κάποια αντίπαλη πόλη. Οι Αθηναίοι βίωναν συναισθήματα απόγνωσης, καθώς ήξεραν πως δεν μπορούσαν πλέον να διασφαλίσουν την τροφοδοσία τους και πως θα αναγκάζονταν είτε να παραδοθούν στις εχθρικές δυνάμεις είτε να πεθάνουν από την πείνα.  
 
2. οὐδεὶς ἐκοιµήθη: Ποια εντύπωση δηµιουργεί στον αναγνώστη η φράση αυτή;
 
Με τη φράση αυτή ο ιστορικός επιτυγχάνει να αποδώσει με δραστικό τρόπο την αγωνία και την απόγνωση των Αθηναίων μετά την αναγγελία της καταστροφής του στόλου τους. Η ολονύχτια αγρυπνία φανερώνει το βαθμό απελπισίας και πόνου που βίωναν οι πολίτες της Αθήνας. Είχαν, άλλωστε, να διαχειριστούν τόσο το συναίσθημα της οδύνης για την απώλεια των στρατιωτών τους όσο και τον φόβο για το τι θα συνέβαινε στους ίδιους. Οι Αθηναίοι είχαν χάσει τρεις χιλιάδες στρατιώτες που εκτελέστηκαν από τους άνδρες του Λυσάνδρου, με αποτέλεσμα να έχει βυθιστεί στο πένθος το σύνολο της πόλης, αλλά την ίδια στιγμή είχαν χάσει και τη μόνη ικανή δύναμη να τους προστατεύσει από το μένος των αντιπάλων τους. Οι Αθηναίοι πενθούσαν, έτσι και για τον ίδιο τους τον εαυτό, αφού γνώριζαν πως η εκδίκηση των αντιπάλων τους θα ήταν ιδιαιτέρως σκληρή λόγω των βιαιοπραγιών που είχαν οι ίδιοι διαπράξει στο παρελθόν εις βάρος άλλων πόλεων.
 
3. ἐκκλησίαν ἐποίησαν: Πώς κρίνετε την ενέργεια αυτή των Αθηναίων; Να  αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
 
Μετά τη νύχτα του πένθους, της οδύνης και του φόβου οι Αθηναίοι συγκεντρώνονται προκειμένου να αποφασίσουν για τις επόμενες κινήσεις τους. Η επιλογή διενέργειας λαϊκής συνέλευσης φανερώνει από τη μία το μαχητικό πνεύμα των Αθηναίων, οι οποίοι δεν είναι διατεθειμένοι να αφεθούν στην αδράνεια της απελπισίας, κι από την άλλη τη δημοκρατική τους φύση, αφού θεωρούν αναγκαίο το να συναποφασίσουν για τις μελλοντικές τους ενέργειες. Οι Αθηναίοι αφενός δεν σκοπεύουν να αφήσουν την εξέλιξη των πραγμάτων στην τύχη κι αφετέρου δεν περιμένουν από κάποιον ηγέτη να λάβει κρίσιμες αποφάσεις μόνος του. Συγκεντρώνονται όλοι, προκειμένου να σταθμίσουν τα δεδομένα που έχουν να αντιμετωπίσουν και να εξετάσουν τον πλέον αποδοτικό τρόπο δράσης.
 
4. Ποια µέτρα πήραν οι Αθηναίοι προκειµένου να προστατευθούν µετά την ήττα τους στους Αιγός Ποταµούς και πώς κρίνετε τα µέτρα αυτά;
 
Οι Αθηναίοι μετά την ήττα τους στους Αιγός Ποταμούς, εφόσον δεν είχαν πια στη διάθεσή τους επιθετικές δυνάμεις και δεν μπορούσαν να επιδοθούν σε πιο δυναμικές ενέργειες, αποφάσισαν να προετοιμάσουν την πόλη τους για μια διαδικασία σκληρότερης πολιορκίας. Αποφάσισαν, έτσι, να επιχωματώσουν τα λιμάνια της πόλης -εκτός από ένα σε περίπτωση που το χρειάζονταν οι ίδιοι-, ώστε να περιορίσουν τη δυνατότητα του εχθρικού στόλου να προσεγγίζει την πόλη τους. Αποφάσισαν, επίσης, να επισκευάσουν τα τείχη, όπου αυτά είχαν υποστεί ζημιές, και να τοποθετήσουν φύλακες σε αυτά, ώστε να παρακολουθούν συνεχώς κάθε εχθρική κίνηση.
Τα μέτρα αυτά αποτελούσαν, βέβαια, μια ύστατη επιλογή άμυνας και δεν προσέφεραν στους Αθηναίους τη δυνατότητα να ξεφύγουν από τον ασφυκτικό κλοιό των αντιπάλων τους. Αποτελούσαν, ωστόσο, τη μόνη δυνατή επιλογή υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες και διασφάλιζαν στους Αθηναίους χρόνο, προκειμένου να προετοιμαστούν για τις διαδικασίες συνθηκολόγησης.
 
5. Σε ποιους Έλληνες είχαν συµπεριφερθεί µε σκληρό τρόπο οι Αθηναίοι και πώς τους κρίνετε γι’ αυτό;
 
Οι Αθηναίοι κατά την περίοδο της στρατιωτικής παντοδυναμίας τους δεν δίσταζαν να τιμωρούν με ακραία σκληρότητα πόλεις εχθρικές ή όσες επιδίωκαν να αποσχιστούν από την αθηναϊκή συμμαχία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της βιαιότητας των Αθηναίων είναι τα ακόλουθα παραδείγματα: την πόλη της Χαλκιδικής Σκιώνη, που αποστάτησε από την αθηναϊκή συμμαχία, την κυρίευσαν οι Αθηναίοι με πολιορκία και ύστερα σκότωσαν όλους τους ενήλικες άνδρες της και πούλησαν ως δούλους τις γυναίκες και τα παιδιά, ενώ, ακολούθως, την παραχώρησαν στους Πλαταιείς για να εγκατασταθούν∙ την πόλη της Εύβοιας, Ιστιαία, που είχε επίσης αποστατήσει από την αθηναϊκή συμμαχία, οι Αθηναίοι την κατέλαβαν και εξεδίωξαν τους κατοίκους της, ώστε να την κατέχουν εκείνοι∙ τη νήσο Μήλο, η οποία παρέμενε ουδέτερη κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι την κατέκτησαν, σκότωσαν όσους ενήλικες Μήλιους συνέλαβαν, πούλησαν ως δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες, ενώ εποίκησαν οι ίδιοι την περιοχή, στέλνοντας αργότερα πεντακόσιους Αθηναίους.
Οι Αθηναίοι θεωρούσαν πως ο ισχυρότερος είχε το «δικαίωμα» να επιβάλει τη θέλησή του στους ασθενέστερους, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους το πόσο απάνθρωπη και ανάλγητη ήταν η συμπεριφορά τους αυτή. Θεωρούσαν, άλλωστε, πως θα βρίσκονται πάντοτε σε θέση υπεροχής, οπότε δεν σκέφτονταν πως ίσως κάποια στιγμή βρεθούν εκείνοι στη θέση του ασθενέστερου και πως τότε θα αντιμετωπιστούν δικαίως με ανάλογη σκληρότητα.
 
6. Πώς αξιολογούν τώρα, µετά την ήττα στους Αιγός Ποταµούς, οι Αθηναίοι τη συµπεριφορά τους απέναντι σε πολλούς ΄Ελληνες κατά τη διάρκεια του πολέµου και ποιες συνέπειες εκτιµούν ότι θα υποστούν; Να διατυπώσετε τα συµπεράσµατά σας, αφού λάβετε υπόψη σας τον τρόπο που αντιδρούν στην αναγγελία της καταστροφής.
 
Οι Αθηναίοι μετά την ήττα τους στους Αιγός Ποταμούς συνειδητοποιούν πως βρίσκονται για πρώτη φορά στη θέση του στρατιωτικά ασθενέστερου και πως, κατ’ επέκταση, βρίσκονται στο έλεος των αντιπάλων τους. Η συνειδητοποίηση αυτή τους ωθεί να επαναξιολογήσουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν άλλες ελληνικές πόλεις, όταν εκείνες «τόλμησαν» είτε να απομακρυνθούν από την αθηναϊκή συμμαχία είτε να υποστηρίξουν τη Σπάρτη. Κατανοούν πως τους είχαν φερθεί με άμετρη σκληρότητα και πως τώρα είναι σειρά τους να αντιμετωπιστούν με την ίδια αναλγησία. Προοπτική που πανικοβάλλει τους Αθηναίους, γι’ αυτό και περνούν τη νύχτα άγρυπνοι θρηνώντας για τη μοίρα τους και για τα όσα φρικτά αναμένουν πως θα πάθουν μόλις πέσουν στα χέρια των εχθρών τους.
 
7. Πώς έφτασε στην πόλη της Αθήνας η είδηση της συντριβής των Αθηναίων στους Αιγός Ποταµούς; Να συγκρίνετε τον τρόπο µετάδοσης της είδησης µε τους σύγχρονους τρόπους µετάδοσης ειδήσεων και πληροφοριών.
 
Οι Αθηναίοι ενημερώνονται για τη στρατιωτική τους ήττα στους Αιγός Ποταμούς με καθυστέρηση, εφόσον τα νέα φτάνουν με την Πάραλο, η οποία έπρεπε να πλεύσει από τον Ελλήσποντο έως την Αθήνα, για να μεταφέρει την είδηση της συντριπτικής ήττας. Η καθυστερημένη αυτή ενημέρωση, βέβαια, στην προκειμένη περίπτωση δεν έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, εφόσον ακόμη κι αν οι Αθηναίοι είχαν ενημερωθεί αμέσως δεν θα είχαν τη δυνατότητα να κάνουν κάτι διαφορετικό. Στη σύγχρονη, πάντως, εποχή τέτοιου είδους ειδήσεις μεταδίδονται ακαριαία μέσω του διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων.

8. Με ποιους λεκτικούς τρόπους επιτυγχάνει να παρουσιάσει ο Ξενοφών το ψυχολογικό κλίµα που δηµιουργήθηκε στην Αθήνα και τις ενέργειες στις οποίες προέβησαν οι Αθηναίοι µετά την αναγγελία της ήττας τους στους Αιγός ποταµούς; Να τους σχολιάσετε δείχνοντας αν επιβεβαιώνουν ή όχι το χαρακτηρισµό του ύφους του ως "δηµοσιογραφικού".

Η αναγγελία της συμφοράς, οι πρώτες εντυπώσεις δίνονται με «κινηματογραφικό» τρόπο, σε χρόνο παρατατικό και με μετοχές ενεστώτα. Οι μετοχές προσδιορίζουν και δίνουν το βάθος της πρώτης αντίδρασης. Με τη χρήση μετοχών και ακολούθως απαρεμφάτων ο ιστορικός πυκνώνει τον λόγο του και κατορθώνει να αποδώσει με συντομία, αλλά εναργώς τόσο τις αντιδράσεις όσο και τις αποφάσεις των πολιορκημένων Αθηναίων. Τη σαφήνεια στη διατύπωση βοηθά η χρήση αλλεπάλληλων εμπρόθετων προσδιορισμών, προκειμένου να δηλωθεί η ταχύτητα, αλλά και ο τρόπος διάδοσης της συγκλονιστικής είδησης για την ήττα στους Αιγός Ποταμούς. Με τη χρήση επιδοτικής αντίθεσης (οὐ μόνον… ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἔτι αὐτοὶ ἑαυτούς) ο ιστορικός αναδεικνύει έξοχα τη βαθύτερη αιτία της απόγνωσης των Αθηναίων, την οποία ακολούθως αιτιολογεί με τη χρήση πολυσύνδετου σχήματος μέσω του οποίου καταγράφονται τα θύματα της παρελθούσης βιαιότητας των Αθηναίων. Με πολυσύνδετο σχήμα, μάλιστα, καταγράφονται και οι αποφάσεις των Αθηναίων για το πώς θα διαχειριστούν την κατάσταση. Επιτυγχάνει, έτσι, ο ιστορικός να αποδώσει με γοργό, πυκνό και δραματικό τρόπο το κλίμα που διαμορφώθηκε στην Αθήνα τις κρίσιμες εκείνες στιγμές, μεταφέροντας τα γεγονότα και τις αντιδράσεις με τρόπο αριστοτεχνικά δημοσιογραφικό.